Maria Cunitz

---

Życiorys

Maria Cunitz, uznawana za jedną z wybitnych postaci naukowych swojego czasu, była najstarszą córką Marii von Schultz oraz lekarza Heinricha Cunitza, pochodzącego z Świdnicy. Podobnie jak w przypadku Mikołaja Kopernika i Jana Heweliusza, ustalenie jej narodowości nie jest proste. W tamtych czasach pojęcie narodowości nie miało jeszcze takiego znaczenia, jakie zyskało dopiero w XIX wieku.

Otrzymała staranne wykształcenie, biegła w wielu językach, takich jak grecki, łacina, francuski, niemiecki, polski, włoski i hebrajski. Jej pasje obejmowały szeroki zakres dziedzin, w tym medycynę, matematykę, astronomię oraz historię. W wieku 13 lat zawarła związek małżeński z prawnikiem Davidem von Gerstmanna, a w wieku 19 lat poznała matematyka i astronoma Eliasa Kretzschmeyera, który zdobył tytuł szlachecki za swoje dzieło Horologium Zodiacale.

To spotkanie miało kluczowe znaczenie, ponieważ Maria przeniosła swoje wcześniejsze zainteresowanie astrologią na bardziej naukowy grunt astronomii, w szczególności nad problemami związanymi z teorią Kopernika dotyczących budowy Wszechświata. W 1630 roku, po utracie ojca, ponownie wyszła za mąż, tym razem za Eliasa, z którym wspólnie prowadziła nocne obserwacje astronomiczne. Wiele z tych obserwacji miało miejsce z dachu ich domu w Świdnicy, gdzie Maria prowadziła badania, śpiąc podczas dnia.

Ich małżeństwo przyniosło na świat trzech synów: Eliasa Theodora, Antona Heinricha i Franza Ludwiga. Dzięki swoim dokonaniom, Maria była znana jako „Śląska Pallas” oraz „Druga Hypatia”. Jej praca naukowa, zatytułowana Urania propitia, została wydana w 1650 roku w Oleśnicy i poprawiała wcześniejsze badania, w tym Tablice rudolfińskie Keplera, co przyniosło jej uznanie nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie.

Urania propitia zawierała nowe tablice astronomiczne, znane jako efemerydy, oraz w przystępny sposób rozwiązywała tzw. „problem Keplera”, angażując się w badania nad rozmieszczeniem sfer w trójwymiarowej przestrzeni. Niestety, w 1656 roku większość jej dorobku zginęła w wyniku pożaru w Byczynie, w tym cenne notatki i rękopisy.

Maria i Eliasz utrzymywali przez długi czas korespondencję z Janem Heweliuszem oraz z francuskim astronomem Ismailem Bouillaudem. Wiele z ich listów można znaleźć w Bibliotheque Nationale de France oraz Bibliotheque de l’Observatoire w Paryżu. Korespondencja Marii obejmowała również Johann Albrecht Portner z Ratyzbony, jak również sekretarza królowej Polski, Pierre’a Desnoyersa. Po śmierci męża w 1661 roku, Maria zaprzestała działalności naukowej.

Johann Caspar Eberti w 1727 roku podkreślił jej zasługi słowami: „Cunicia (Maria) albo Cunitzin, córka sławnego pana Henryka Cunitiego, jawi się jako uczona niewiasta, błyszcząca jak królowa pośród śląskich niewiast, mówiąca siedmioma językami: niemieckim, włoskim, francuskim, polskim, łaciną, greką oraz hebrajskim, z doświadczeniem w muzyce i zdolnością do tworzenia pięknych obrazów. Przy tym była bardzo zaangażowana w astrologię, a jej największą pasją były rozważania astronomiczne.”

Urania propitia

Urania propitia została opublikowana w 1650 roku w Oleśnicy i była dedykowana cesarzowi Ferdynandowi III. Rok później, w 1651 roku, w Frankfurcie ukazało się kolejne wydanie tego dzieła. Publikacja odegrała kluczową rolę w popularyzacji wiedzy dotyczącej praw ruchu planet, odkrytych przez Keplera. Maria Cunitz, autor książki, zrewidowała i znacząco ulepszyła Tablice rudolfińskie, co pozwoliło na uproszczenie skomplikowanych metod obliczeniowych, w tym wycofanie się od nowatorskich, ale słabo zrozumiałych logarytmów, które były wówczas stosowane.

Książka zawiera 552 strony i została wydana w dwóch wersjach językowych. Pierwsza część jest napisana po łacinie, a druga po niemiecku. To posunięcie uczyniło dzieło bardziej dostępnym dla szerokiego kręgu badaczy, gdyż tradycyjnie dzieła naukowe były pisane jedynie w języku łacińskim. Dzięki temu podejściu autorka skutecznie realizuje cel, który już w tytule, Urania propitia, wyraża jako „astronomia przybliżona czytelnikowi, uczyniona zrozumiałą”.

W obrębie dzieła znajdują się też nowe informacje – jest to pierwsza publikacja astronomiczna, która zawiera efemerydy faz Wenus.

Nazwa dzieła

Jako tytuł tej publikacji, Urania propitia, stanowią dwa pierwsze słowa z jej strony tytułowej, której pełna treść brzmi:

Urania propitia sive Tabulae astronomicae mire faciles, vim hypothesium physicarum a Kepplero proditarum complexae; facillimo calculandi compendio, sine ullâ logarithmorum mentione, phaenomenis satisfacientes. Quarum usum pro tempore praesente, exacto, & futuro (accedente insuper facillimâ superiorum Saturni & Jovis ad exactiorem, & coelo satis consonam rationem, reductione) duplici idiomate, Latino & vernaculo succincte praescriptum cum Artis Cultoribus communicat Maria Cunitia

a następnie:

Das ist: Newe und Langgewünschete / leichte Astronomische Tabelln / durch derer vermittelung auff eine sonders behende Arth / aller Planeten Bewegung / nach der länge / breite / und andern Zufällen / auff alle vergangene / gegenwertige / ung künfftiege Zeits-Puncten fürgesteller wird. Den Kunstliebenden Deutscher zu gutt / berfürgegeben Sub singularibus Privilegiis perpetuis, sumptibus Autoris, Bicini Silesiorum Excudebat Typographus Olsnensis Johann Seyffertus, Anno M. DC L.

Upamiętnienie

Maria Cunitz stała się postacią, której życie i osiągnięcia zostały uhonorowane w wielu formach. W czasach nowożytnych jej imieniem nazwano jeden z kilku nielicznych kraterów uderzeniowych na Wenus – Cunitz, a także wysuniętą w przestrzeń kosmiczną planetoidę (12624) Mariacunitia.

Od 1997 roku Maria Cunitz jest również patronką głównej ulicy w Byczynie, usytuowanej w obrębie starego miasta. To jednak nie koniec upamiętnień, ponieważ w Świdnicy patronuje ona jednej z ulic osiedlowych oraz miejscu na rynku, gdzie przed Muzeum Kupiectwa znajduje się jej ławeczka z pomnikiem.

Wzmożone działania na rzecz jej upamiętnienia miały także miejsce pod koniec października 2008 roku, kiedy to gimnazjum w Świdnicy przyjęło jej imię. W bliskiej okolicy domu Pod Złotym Chłopkiem, w którym mieszkała i prowadziła obserwacje, stanął również pomnik tej wybitnej astronomki.

Dzięki różnorodnym inicjatywom, w 2021 roku ukazał się także komiks Karolina i Klara. Medalion czasu, autorstwa Sebastiana Frąckiewicza i Anny Krztoń, w którym jedną z bohaterek jest właśnie Maria Cunitz. Komiks ten został wydany przez Fundację Kosmos dla Dziewczynek, a jego publikacja miała miejsce najpierw w czasopiśmie „Kosmos dla Dziewczynek”.

W 2023 roku do grona jej upamiętnień dołączył mural, który powstał w ramach Festiwalu OFCA. Projekt ukazuje Marię Kunic jako Uranie, muzę astronomii, a jego autorami są Maciej Polak oraz Bartosz Stępiński. Mural ten znajduje się przy ulicy Jana Sinapiusa 5 w Oleśnicy.

---

Oceń: Maria Cunitz

---