Pomnik Srającego Chłopka pod Świdnicą

---

Historia

W latach 1934–1936 realizacja budowy biologicznej oczyszczalni ścieków, zaprojektowanej przez niemiecką firmę Kremer–Kläranlage D. R. P. z Berlina Schöneberg, miała miejsce w Świdnicy. W trakcie tej inwestycji, prawdopodobnie w 1935 roku, pracownicy oczyszczalni postanowili postawić nietypowy pomnik. Była to betonowa figura siedzącego mężczyzny w czasie defekacji, która zyskała miano „Srającego Chłopka”. Rzeźba ta została umiejscowiona na kolektorze ogólnospławnym, blisko punktu pomiarowego ścieków.

Pofabryczna oczyszczalnia stała przy ulicy Komunalnej i funkcjonowała aż do 1992 roku, kiedy to zakończono jej działalność, a w jej miejsce otwarto nową oczyszczalnię pod adresem Zawiszów 5, oddaloną o kilometr od miasta. Pomnik, mimo że budził różne emocje, przetrwał zamknięcie starej oczyszczalni, a w październiku 1992 roku został przeniesiony przed nową oczyszczalnię do Zawiszowa. Początkowo „Srający Chłopek” znajdował się na niewielkim wzniesieniu przy zlewni, później jednak ulokowano go obok bramy wjazdowej, gdzie stoi do dziś.

Rzeźba, zdaniem Horsta Adlera, który żył w latach 1928–2014, stanowi wyraz specyficznego niemieckiego śląskiego humoru i zyskała miano jednej z najczęściej odwiedzanych atrakcji w Świdnicy, przyciągając także turystów zagranicznych. Istnienie „Srającego Chłopka” znalazło swoje odzwierciedlenie zarówno w przewodniku Pascala, jak i w polskiej edycji miesięcznika National Geographic.

W 2016 roku radni miasta dostrzegli turystyczny potencjał rzeźby i zainicjowali propozycję przeniesienia jej do centrum Świdnicy, na plac św. Małgorzaty, aby uczynić ją bardziej dostępną dla mieszkańców oraz turystów. Jednakże, podczas badań opinii publicznej, pracownicy oczyszczalni wyrazili swoją niezgodę na ten pomysł. Swoje argumenty oparli na tym, że pomnik „Srajludka” jest regularnie poddawany renowacji oraz objęty stałym nadzorem monitoringu. Ich obawy dotyczyły ryzyka zniszczenia zabytku w wyniku przeniesienia. Dodatkowo, rzeźba od zawsze stanowiła symbol oraz istotny element miejskiej oczyszczalni, a jej pracownicy pragnęli, aby tak pozostało. W efekcie, pomnik nie został przeniesiony.

Autor

Przez długi czas tożsamość twórcy pomnika pozostawała tajemnicą, co prowadziło do licznych dyskusji. Niektórzy sugerowali, że mogła to być inicjatywa pracowników biologicznej oczyszczalni ścieków, która miała na celu stworzenie formy żartu, inni natomiast uważali, że pomnik był efektem podziękowania mieszkańców Świdnicy za skanalizowanie miasta. Dopiero w 2022 roku, dzięki cennej pocztówce odnalezionej przez Krzysztofa Królika z Wrocławia, udało się ustalić, że autorem „Srającego Chłopka” jest najprawdopodobniej Hermann Dubois.

Hermann Dubois, artysta urodzony w 1895 roku w Breslau i zmarły w 1958 roku prawdopodobnie w Berlinie, pozostawił po sobie w Świdnicy liczne ślady swojej działalności artystycznej związanej z przemysłem. Wśród jego prac znajdują się cztery płaskorzeźby symbolizujące cztery kluczowe sfery: pracę, handel, transport i wiedzę, które zostały umieszczone na ścianie jednego z budynków Fabryki Aparatury Pomiarowej PAFAL S.A. (wcześniej fabryka liczników elektrycznych Hermanna Arona).

Oprócz tych płaskorzeźb, artysta stworzył również płytki ceramiczne, które zdobią dawny gmach Izby Przemysłowo-Handlowej przy alei Niepodległości 11. Warto zaznaczyć, że od 1990 roku budynek ten pełni funkcję Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia imienia Ludomira Różyckiego.

Wygląd i odnowienie pomnika

Pomnik znany jako „Srający Chłopka” to interesująca betonowa figura, która przedstawia mężczyznę w średnim wieku, charakteryzującego się wąsami, siedzącego na ceglanym wychodku z opuszczonymi czarnymi spodniami. Postać ubrana jest w jasną koszulę oraz brązową kamizelkę, przyodziewa kaszkiet i niebieski fartuch. W dłoni trzyma fajkę, a nad nim znajduje się tradycyjna drewniana altana.

W 2011 roku ta interesująca figura przeszła kompleksowy proces renowacji. Przy usuwaniu wielu warstw farby oraz uszkodzonych cementowych plomb, odkryto, że pierwotnie postać miała brodę, która w późniejszych wersjach została zasłonięta. Osoby odpowiedzialne za rekonstrukcję zdecydowały jednak, aby mężczyzna zachował gładką twarz, zatem zarost ponownie ukryto. Informacje o tym, że figura pierwotnie miała brodę, potwierdzają archiwalne dokumenty Świdnickiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji z 1935 roku oraz szkic roboczy, który nie jest datowany.

Warto dodać, że w pierwotnym projekcie postać nie miała fajki, jednak w późniejszym szkicu już się ona pojawiła. Latem 2015 roku pomnik został ponownie odnowiony poprzez malowanie, a także naprawiono ceglany murek i wykonano nowe zadaszenie.

„Srający Chłopek” nie figuruje w rejestrze zabytków, co skutkuje brakiem szczególnej ochrony konserwatorskiej. Dzięki temu możliwe są swobodne zmiany w kolorystyce podczas kolejnych renowacji. Obecnie rzeźba ma intensywnie niebieski fartuch, chociaż w przeszłości był on czerwony. Istnieje też możliwość, że usunięcie pierwotnego malowania było wcześniejszym zdarzeniem, a kolory na figurze dodano później. Stare fotografie z okresu przedwojennego ukazują, że twarz postaci miała znacznie bardziej wyraziste rysy, jednak w wyniku zaniedbań oraz odnawiania jej przez osoby nieprzeszkolone, te charakterystyczne detale uległy zatarciu.

Wydarzenia

Od 2020 roku istnieje możliwość nabycia wizerunku „Srającego Chłopka” w postaci znaczka turystycznego. Na znaczku znajduje się napis: „Świdnica – Rzeźba Srającego Chłopka. Znaczek Turystyczny No.970”.

---

Oceń: Pomnik Srającego Chłopka pod Świdnicą

---